Hội An ngày nay được biết đến là một di sản văn hóa thế giới nổi bật với phố cổ trầm mặc bên dòng sông Thu Bồn. Nhưng ít ai biết rằng, trước khi trở thành điểm du lịch nổi tiếng, Hội An đã từng trải qua một giai đoạn quan trọng dưới thời Pháp thuộc – thời kỳ Đông Dương – và kéo dài đến trước năm 1975.
Đó là quãng thời gian mà Hội An mang trên mình những lớp ký ức của một xã hội truyền thống xen lẫn hiện đại hóa, giữa bản sắc Việt và ảnh hưởng của văn hóa Pháp. Cùng tìm hiểu để hiểu rõ hơn về Hội An trong giai đoạn lịch sử đặc biệt này.
Tuy nhiên, chính vì lý do không được quy hoạch lại theo kiểu đô thị Pháp như nhiều thành phố khác, Hội An lại may mắn giữ được gần như nguyên vẹn hệ thống kiến trúc cổ truyền, trở thành “bảo tàng sống” về kiến trúc đô thị truyền thống của Việt Nam và khu vực Đông Á.
Trường học kiểu Pháp: Một số trường tiểu học, trung học ở Hội An thời kỳ này được xây theo kiểu nhà gạch, mái ngói đỏ, trần cao, cửa vòm – điển hình kiến trúc Pháp thuộc địa.
Nhà thờ và một số công sở: Một vài công trình tôn giáo và hành chính mang phong cách đơn giản của kiến trúc phương Tây, nhưng quy mô nhỏ.
Điều này góp phần làm nên sự hài hòa độc đáo giữa kiến trúc truyền thống châu Á và vài chấm phá phương Tây – nét đẹp riêng có của Hội An thời kỳ này.
Văn hóa: Người dân Hội An vẫn duy trì lối sống trầm mặc, thanh lịch. Các hình thức sinh hoạt truyền thống như hát bội (hát tuồng), đám rước, lễ tế đình làng, lễ Vu Lan, Tết Nguyên Đán, Tết Trung Thu đều được tổ chức trang trọng.
Giáo dục: Một số trường học ở Hội An dạy chương trình quốc gia, bằng tiếng Việt và tiếng Pháp. Tỷ lệ người biết chữ ở Hội An thuộc hàng cao trong khu vực nhờ truyền thống hiếu học.
Giai đoạn trước 1975 có thể được xem là giai đoạn Hội An “ngủ yên” – không ồn ào phát triển, không bị công nghiệp hóa, đô thị hóa ồ ạt. Chính sự “chậm phát triển” này lại trở thành "may mắn lịch sử", giúp Hội An gìn giữ được toàn bộ những giá trị kiến trúc, văn hóa, không gian đô thị truyền thống cho đến tận ngày nay.
Sau năm 1975, và đặc biệt từ khi được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới năm 1999, Hội An mới thực sự trở lại ánh đèn sân khấu toàn cầu. Nhưng cốt lõi của vẻ đẹp và bản sắc Hội An – chính là quãng thời gian được lưu giữ nguyên vẹn từ thời Đông Dương đến trước 1975.
Kết Luận
Du khách đến Hội An hôm nay, khi bước đi trên những con phố lát gạch rêu phong, khi ngắm nhìn những ngôi nhà gỗ cổ kính hay ghé thăm Chùa Cầu trầm mặc, có thể cảm nhận được rõ ràng hơi thở của quá khứ – mà cụ thể là giai đoạn Hội An thời Đông Dương đến trước 1975. Đó là thời kỳ tuy khiêm tốn về quy mô phát triển, nhưng lại là kho báu lưu giữ ký ức đô thị, tạo nên một Hội An trọn vẹn – vừa là di sản, vừa là điểm đến sống động trong lòng du khách hôm nay.
1. Hội An Dưới Thời Đông Dương: Một Thị Trấn Truyền Thống Giữa Dòng Chảy Thuộc Địa
.jpg "Hội An thời Đông Dương – Trước 1975: Dấu ấn cổ xưa giữa dòng lịch sử biến động") |
| Du khách ngắm nhìn phố cổ Hội An từ một nhà cao tầng trên đường Trần Phú. Ảnh minh họa: hoians.com |
Hội An không phải trung tâm hành chính thời Pháp
Trong khi nhiều đô thị khác như Hà Nội, Đà Nẵng, Sài Gòn được người Pháp chọn làm trung tâm hành chính, kinh tế và quân sự thì Hội An không nằm trong danh sách những địa điểm được phát triển mạnh thời thuộc địa. Bởi vào cuối thế kỷ 19, cảng thị Hội An – từng là một trong những cảng quốc tế sầm uất nhất Đông Nam Á vào thế kỷ 16 - 18 - đã bị lùi lại phía sau do quá trình bồi lấp tự nhiên và sự chuyển dịch thương mại sang Đà Nẵng (Tourane) - cảng nước sâu do người Pháp đầu tư xây dựng.Tuy nhiên, chính vì lý do không được quy hoạch lại theo kiểu đô thị Pháp như nhiều thành phố khác, Hội An lại may mắn giữ được gần như nguyên vẹn hệ thống kiến trúc cổ truyền, trở thành “bảo tàng sống” về kiến trúc đô thị truyền thống của Việt Nam và khu vực Đông Á.
2. Đời Sống Xã Hội Hội An Giai Đoạn Đông Dương – Trước 1975
.jpg "Hội An thời Đông Dương – Trước 1975: Dấu ấn cổ xưa giữa dòng lịch sử biến động") |
| Bên sông Hoài ở phố cổ Hội An. Ảnh minh họa: hoians.com |
Cộng đồng dân cư đa dạng
Hội An vẫn là nơi cư trú của nhiều cộng đồng dân cư trong giai đoạn đầu thế kỷ 20, đặc biệt là người Việt, người Hoa (nhiều nhất là người Phúc Kiến, Triều Châu, Quảng Đông), và một số ít người Nhật, người Pháp. Những cộng đồng này vẫn duy trì sinh hoạt riêng biệt nhưng hòa thuận, cùng nhau góp phần bảo tồn các di tích như hội quán, chùa, nhà cổ – vốn là di sản của giai đoạn thương cảng thế kỷ trước.Hệ thống thương nghiệp địa phương
Dù không còn là cảng quốc tế lớn, nhưng Hội An vẫn giữ được nét sầm uất của một thị trấn buôn bán địa phương, phục vụ cho cư dân trong vùng và các vùng lân cận như Duy Xuyên, Điện Bàn, Tam Kỳ. Các sản phẩm nổi tiếng gồm:- Thủ công mỹ nghệ: Gốm Thanh Hà, đèn lồng, mộc mỹ nghệ.
- Sản vật địa phương: Lúa gạo, chè, cá khô, mắm, hàng dệt.
3. Kiến Trúc Hội An Giai Đoạn Đông Dương – Trước 1975
Kiến trúc nhà cổ được giữ nguyên
Do ít bị ảnh hưởng bởi làn sóng đô thị hóa thuộc địa, các ngôi nhà phố hai tầng kiểu truyền thống ở Hội An vẫn được gìn giữ gần như nguyên trạng. Đó là những ngôi nhà gỗ mái ngói âm dương, cửa gỗ, hiên nhỏ, bên trong có giếng trời và nội thất tối giản, thể hiện rõ phong cách kiến trúc Trung Hoa và Việt Nam cổ.Ảnh hưởng kiến trúc Pháp rất hạn chế
So với các thành phố khác như Huế, Đà Nẵng hay Sài Gòn, Hội An gần như không có các công trình Pháp quy mô lớn. Tuy nhiên, vẫn có một vài công trình chịu ảnh hưởng Pháp như:Trường học kiểu Pháp: Một số trường tiểu học, trung học ở Hội An thời kỳ này được xây theo kiểu nhà gạch, mái ngói đỏ, trần cao, cửa vòm – điển hình kiến trúc Pháp thuộc địa.
Nhà thờ và một số công sở: Một vài công trình tôn giáo và hành chính mang phong cách đơn giản của kiến trúc phương Tây, nhưng quy mô nhỏ.
Điều này góp phần làm nên sự hài hòa độc đáo giữa kiến trúc truyền thống châu Á và vài chấm phá phương Tây – nét đẹp riêng có của Hội An thời kỳ này.
4. Hội An trong giai đoạn 1945 - 1975
Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng Tám 1945 đến trước năm 1975 là thời kỳ nhiều biến động với Việt Nam, và Hội An cũng không nằm ngoài dòng chảy đó.- Thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954): Dù không phải là chiến trường ác liệt như nhiều nơi khác, nhưng Hội An vẫn là điểm hoạt động của lực lượng kháng chiến, trong khi quân Pháp tập trung kiểm soát tuyến giao thương ven biển.
- Thời kỳ chiến tranh Việt Nam (1955 - 1975): Hội An thuộc chính quyền Việt Nam Cộng Hòa quản lý, tương đối yên bình hơn so với vùng núi phía Tây Quảng Nam. Tuy nhiên, sự hiện diện của quân đội và những xung đột vùng ven cũng để lại nhiều ảnh hưởng về mặt xã hội, kinh tế.
5. Cuộc Sống Văn Hóa – Tôn Giáo – Giáo Dục
Tôn giáo: Phật giáo và đạo Khổng (Nho giáo) vẫn chiếm ưu thế, bên cạnh đó là các hội quán người Hoa giữ vai trò cộng đồng và tín ngưỡng. Công giáo hiện diện qua một số nhà thờ nhỏ, ảnh hưởng từ thời Pháp.Văn hóa: Người dân Hội An vẫn duy trì lối sống trầm mặc, thanh lịch. Các hình thức sinh hoạt truyền thống như hát bội (hát tuồng), đám rước, lễ tế đình làng, lễ Vu Lan, Tết Nguyên Đán, Tết Trung Thu đều được tổ chức trang trọng.
Giáo dục: Một số trường học ở Hội An dạy chương trình quốc gia, bằng tiếng Việt và tiếng Pháp. Tỷ lệ người biết chữ ở Hội An thuộc hàng cao trong khu vực nhờ truyền thống hiếu học.
6. Hội An – Giai đoạn "Ngủ yên" trước tỏa sáng
.jpg "Hội An thời Đông Dương – Trước 1975: Dấu ấn cổ xưa giữa dòng lịch sử biến động") |
| Những ngôi nhà cổ ở trung tâm phố cổ Hội An được gia chủ kinh doanh hoặc cho thuê mặt bằng bày bán các mặt hàng, dịch vụ du lịch. Ảnh minh họa: hoians.com |
Sau năm 1975, và đặc biệt từ khi được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới năm 1999, Hội An mới thực sự trở lại ánh đèn sân khấu toàn cầu. Nhưng cốt lõi của vẻ đẹp và bản sắc Hội An – chính là quãng thời gian được lưu giữ nguyên vẹn từ thời Đông Dương đến trước 1975.
Kết Luận
Du khách đến Hội An hôm nay, khi bước đi trên những con phố lát gạch rêu phong, khi ngắm nhìn những ngôi nhà gỗ cổ kính hay ghé thăm Chùa Cầu trầm mặc, có thể cảm nhận được rõ ràng hơi thở của quá khứ – mà cụ thể là giai đoạn Hội An thời Đông Dương đến trước 1975. Đó là thời kỳ tuy khiêm tốn về quy mô phát triển, nhưng lại là kho báu lưu giữ ký ức đô thị, tạo nên một Hội An trọn vẹn – vừa là di sản, vừa là điểm đến sống động trong lòng du khách hôm nay.